زندگی نامه حضرت جواد (ع)

هشتمین امام معصوم (علیه‌السلام) در انتظار پسر و شیعیان در تب و تاب‏ رؤیت جمال جواد‌الائمه (علیه‌السلام) بودند. حدود چهل و هفتمین بهار عمر امام رضا (علیه‌السلام) سپرى مى‏شد اما هنوز فرزندى کاشانه پر فروغش را فروزان نساخته بود. از طرفى حضرت مورد طعنه دشمنان و زخم زبان‏ آنها قرار داشت که گاه بوسیله نامه نیز آن حضرت را مورد آزار قرار مى‏دادند که نمونه آن را مى‏توان در مکتوب «حسین ابن‏قیاما» مشاهده کرد. او که از سران «واقفیه‏» بود در نامه‏اى‏ به امام رضا (علیه‌السلام) مى‏نویسد: چگونه ممکن است امام باشى در صورتى‏که فرزندى ندارى و امام (علیه‌السلام) پاسخ او را چنین نگاشت که از کجا مى‏دانى که من فرزندى نخواهم داشت چند روزى طول نخواهد کشید که‏ خداوند به من پسرى عنایت‏ خواهد کرد که حق را از باطل جدا مى‏کند. تا اینکه طبق پیش بینى امام (علیه‌السلام) در رمضان سال 195 هجرى‏ و به نقل از ابن عیاش در دهم رجب آن سال ستاره امام جواد (علیه‌السلام) متجلى شد و مادرش «سبیکه‏» را که از خاندان «ماریه قبطیه‏» همسر پیامبر (صلوات الله) بود و به فرموده امام رضا (علیه‌السلام) آفرینشى پاکیزه و منزه داشت. مرتبت و مقامى والاتر بخشید.

ولادت امام جواد (علیه‌السلام) تمامى شایعات مربوط به امام رضا (علیه‌السلام) را پایان بخشید و دلهره و اضطراب را از میان شیعیان زدود. بدین‏جهت، که امام در حق فرزندش فرمود: این مولودى است که براى‏ شیعیان ما «در این زمان‏» با برکت‏تر از او زاده نشده است.

مولودى که حدود شانزده سال رهبرى و امامت‏ شیعیان را عهده دار شد و در این راستا آثارى شگفت از خویش به یادگار گذارد و مکتب‏ علمى، اجتماعى شیعه را جلوه خاص بخشید.

شهادت آن بزرگوار پایانى است‏ بر تلاشهاى چشمگیر و پر فروغش‏ تلاشهایى که خلفاى بنى عباس و دشمنانش را آنچنان غافلگیر نمودکه نتوانستند آن حضرت را تحمل نمایند و بدین جهت در صدد شهادت ‏آن حضرت بر آمدند و این نوشتار نگاهى است‏ به عوامل و موجبات‏ شهادت آن حضرت که در این زمینه به بررسى سه عامل مى‏پردازیم:

تقواى الهى و عدم همراهى با فساد در بار

مى‏دانیم که یکى از القاب آن حضرت «تقى‏» است و این به خاطره‏ جلوه و ظهور خاصى است که تقواى الهى آن امام همام در اجتماع‏ آن روز نموده و جهانى از پاکى و عفاف و تقوا را فرا راه ‏دیدگان قرار داده بود و الا تمامى معصومین بر خور دار از صفت ‏تقوا و عصمت الهى هستند چنانکه همه «صادق‏» راستگو و «کاظم‏» فرو برنده خشم و «زین العابدین‏» زیباترین روح‏ پرستنده‏» هستند.

اما فرهنگ القاب معصومین ریشه‏اى اجتماعى و برخاسته از عنایت الهى دارد که لقب «تقى‏» نیز از این مقوله ‏است نگاهى به شرایط اجتماعى آن بزرگوار و وضعیت درباریان ما را بدین نکته رهنمون مى‏کند که دشمن تلاشى پیگیر داشت تا به‏ گمان خود آن حضرت را با عیاشیها و فساد دربار براى یک بار هم ‏که شده است آلوده کند و در نتیجه آن حضرت را از چشم شیعیان و طرفدارانش که او را به خاطر پاکى و طهارت الهى‏اش مى‌ستودند ساقط کند و حتى مامون براى کشاندن آن حضرت به بزم دربار دخترش ام الفضل را به عقد آن حضرت در آورد و در این جهت دستور لازم را نیز صادر کرد. اما راه بجایى نبرد و پاکى و تقواى‏ امامت ‏بر اندیشه باطل مامونى پیروز گشت و نورانیتى مضاعف‏ یافت. این بار کافى است روایت ذیل را مرور کنیم.

ابن شهر آشوب در کتاب «مناقب‏» از محمد بن ریان نقل مى‏کند که ‏مامون درباره امام محمد تقى (ع) به هر نیرنگى دست زد شاید بتواند آن حضرت را مانند خود اهل دنیا نماید و به فسق و لهو او را متمایل کند به نتیجه‏اى نرسید تا زمانى که خواست دختر خود را به خانه آن حضرت بفرستد دستور داد صد کنیزک از زیباترین کنیزکان را بگمارند تا زمانیکه امام جواد (ع) براى‏ حضور در مجلس دامادى وارد مى‏شود با جامهاى جواهر نشان از او استقبال کنند کنیزان به آن دستور العمل رفتار کردند ولى حضرت ‏توجهى به آنها ننمود.

و مردى بود به نام «مخارق‏» که آوازه‏خوان بود و بربط نواز و ریشى دراز داشت. مامون او را طلبید و از او خواست که تلاش خود را جهت متمایل نمودن امام به امور مزبور بکار گیرد. مخارق به مامون گفت اگر ابوجعفر (ع) کمترین‏ علاقه‏اى به دنیا داشته باشد من به تنهایى مقصود تو را تامین‏ مى‏کنم. پس نشست مقابل آن حضرت و آواز خود را بلند کرد بگونه‏اى‏ که اهل خانه دورش گرد آمدند و شروع کرد به نواختن عود و آوازخوانى. ساعتى چنین کرد ولى دید حضرت جواد (ع) نه به سوى او و نه به راست و چپ خود هیچ توجهى ننمود. سپس سر برداشت و رو به ‏آن مرد کرد و فرمود، «اتق الله یاذاالعثنون‏» از خدا پروا کن ‏اى ریش دراز پس عود و بربط از دست آن مرد افتاد و دستش از کار افتاد تا آن که بمرد. مامون از او پرسید تو را چه شد؟ گفت: وقتى که ابو جعفر (ع) فریاد بر کشید آن چنان هراسیدم که هرگز به‏ حالت اول باز نخواهم گشت.

برترى دانش و تفوق علمى

دومین عامل شهادت امام جواد (ع) را مى‏توان حضور قوى و کار آمد حضرت در صحنه‏هاى علمى و برترى دانش آن حضرت بر شمرد زیرا که ‏این امر ناتوانى خلیفه را در مقابل امام جواد (ع) که بسیارى‏ خلافت را حق آنان مى‏دانستند به نمایش مى‏گذاشت. و ضعف بنیه علمى‏ دانشمندان دربارى را هر چه بیشتر آشکار مى‏ساخت که از میان‏ مباحثات متعدد حضرت یکى از آنها را برگزیده و نقل مى‏کنیم.

«زرقان‏» که با «ابن ابى داود» دوستى و صمیمیت داشت مى‏گوید یک روز ابن ابى داود از مجلس معتصم باز گشت  در حالى که به ‏شدت افسرده و غمگین بود علت را جویا شدم گفت: امروز آرزو کردم‏ که کاش بیست‏ سال پیش مرده بودم. پرسیدم چرا؟ گفت: به خاطر آنچه‏ از ابوجعفر امام جواد «ع‏» در مجلس معتصم بر سرم آمد. گفتم: جریان چه بود؟ گفت: شخصى به سرقت اعتراف کرد و از خلیفه‏ «معتصم‏» خواست که با اجراى کیفر الهى او را پاک سازد. خلیفه‏ همه فقها را گرد آورد و محمد ابن على  حضرت جواد «ع‏» را نیز فراخواند و از ما پرسید دست دزد از کجا باید قطع شود؟ من‏گفتم: از مچ دست. گفت: دلیل آن چیست؟ گفتم: چون منظور از دست‏ در آیه تیمم «فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم‏»، صورت و دستهایتان ‏را مسح کنید» تا مچ دست است. گروهى از فقها در این مطلب با من موافق بودند و مى‏گفتند: دست دزد باید از مچ قطع شود ولى‏ گروهى دیگر گفتند: لازم است از آرنج قطع شود و چون معتصم دلیل‏ آن را پرسید گفتند: منظور از دست در آیه شریفه وضوء:

«فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الى المرافق‏» صورتها و دستهایتان ‏را تا آرنج‏ بشویید. تا آرنج است. آنگاه معتصم رو به محمد ابن‏ على امام جواد (ع) کرد و پرسید: نظر شما در این مساله چیست؟

گفت: اینها نظر دادند، مرا معاف بدار. معتصم اصرار کرد و قسم‏ داد که باید نظرتان را بگویید. محمد بن على (ع) گفت: چون قسم‏ دادى نظرم را مى‏گویم. اینها در اشتباه‏اند. زیرا فقط انگشتان‏ دزد باید قطع شود و بقیه دست ‏باید باقى بماند. معتصم گفت: به‏ چه دلیل؟

گفت: زیرا رسول خدا (ص) فرمود: سجده بر هفت عضو بدن تحقق‏ مى‏پذیرد. بنابراین اگر دست دزد از مچ یا آرنج قطع شود دستى‏ براى او نمى‏ماند تا سجده نماز را به جا آورد و نیز خداى متعال‏ مى‏فرماید: «و ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احدا» سجده‏گاهها از آن خداست. پس هیچ کس را همراه با خدا مخوانید. ابن‏ابى داود مى‏گوید: معتصم جواب محمد بن على را پسندید دستور داد انگشتان دزد را قطع کنند و من همانجا آرزوى مرگ کردم. پس از سه روز ابن ابى داود به حضور معتصم مى‌رسد و مى‏گوید: به معتصم‏ گفتم خیر خواهى براى امیرالمومنین بر من واجب است و من در این‏جهت ‏سخنى مى‏گویم که مى‏دانم با آن به آتش جهنم مى‏افتم. معتصم‏ گفت آن سخن چیست؟ گفتم: چگونه امیرالمومنین براى امرى از امور دینى که اتفاق افتاده‏ است‏ به خاطر گفته مردى که نیمى از مردم به امامت او معتقدند و ادعا مى‏کنند او از امیرالمومنین شایسته‏تر به مقام اوست، تمامى‏ سخنان آن علماء و فقها را رها کرده و به حکم آن مرد حکم کرد؟

پس رنگ معتصم تغییر کرد و متوجه هشدار من شد و گفت: خدا را در برابر این خیرخواهیت ‏به تو پاداش نیک عطا کند و پس از آن بود که تصمیم به شهادت امام (ع) گرفت.

بزرگداشت نهضتهاى شیعى

حسین بن على مشهور به شهید فخ نواده حضرت مجتبى (ع) در زمان‏ یکى از خلفاى بنى عباس به نام هادى عباسى قیام کرد. یاد و نام‏ او سندى بر محکومیت ‏بنى عباس تلقى مى‏شد و حماسه نهضتهاى شیعى‏ علیه خلفاى عباسى را در خاطره‏ها تجدید مینمود.

در حمایت از این شهید انقلابى روایتى نیز از امام جواد (ع) مى‏خوانیم: «پس‏از فاجعه کربلا هیچ فاجعه‏اى براى ما بزرگتر از فاجعه فخ نبوده‏ است.» یکى از نویسندگان در حکمت نقش انگشترى امام جواد (ع) «نعم‏القادر الله‏» مى‏نویسد: بعد از آن که «مامون‏» همه‏ انقلابها را سرکوب نموده و تمامى صداها را خفه کرد. طبیعى بود که مامون و عباسیان و یارانشان احساس کنند که به نهایت ‏آروزیشان رسیده و به ارزشمندترین آرمانهایشان که عبارت بود از محکم ساختن پایه‏هاى حکومت و سلطنتشان به طورى که دیگر هیچ‏ نیرویى توان ایستادن در برابر جبروت و سرکشى آنان نداشته باشد دست ‏یافته‏اند ولى مى‏بینیم که بعد از این همه، نقش انگشترى‏ امام جواد (ع) در برابر تمامى تصورات آنان قد علم مى‏کند و تمامى مظاهر و سرکشى و ستم آنان را محکوم مى‏کند آن نقش این‏ جمله است «نعم القادرالله‏» چه نیکو توانمندى است‏ خدا.

و در این راستاست که معتصم پس از این که از مردم بیعت‏ براى‏خود گرفت جویاى حال امام جواد (ع) شد و دستور داد که امام‏جواد (ع) و همسرش ام الفضل را به بغداد فرا خوانند. زیرا که‏ حضور و نام و یاد آن بزرگوار حماسه جهاد و پرچم آزادگى و عزت‏ ایمان است و جلوه امامت و وصایتش مهر باطلى است‏ بر خلافتهاى ‏باطل بنى عباس.

درود و سلام و صلوات خدا بر جواد الائمه (ع) آن هنگام که با میلادش جلوه زیباى مبارک‏ترین مولود را رقم زد و آن هنگام که با قامت زیباى امامت‏ خویش قیامتى از شکوه و جلال و عظمت الهى را متجلى ساخت و آن زمان که در آخر ذى قعده سال 220 هجرى دیده از جهان فرو بست و با غروب غمگنانه و افتخار آفرین خویش تجلى بخش ‏آیات جهاد و شهادت گشت.